Fotojournalistiek, documentaire foto’s en reportagefoto’s: een hiërarchie op 4 niveau’s

Fotojournalistiek

Toen ik mij eind de jaren ’90 meer serieus met fotografie ging bezig houden was het mijn droom om fotojournalist te worden en reportages of documentaire foto’s te maken.  Ik keek op naar de documentaire fotografen van National Geographic (Joe McNally, Michael Yamashita, Ed Kashi, Reza, ….), die er keer op keer in slaagden om met beelden de kijker te raken.  Op de één of andere manier  drongen die beelden bij mij steeds binnen en raakten ze me.  Soms was het moeilijk om te zeggen waarom, andere keren was het heel duidelijk.  De ene keer ging het om het gebruik van kleur, beeldkader, composite, de andere keer meer om de inhoud van het beeld.  Vaak gingen beide samen.  Wat wel vaak opviel was dat het leek alsof het gemakkelijk was om die beelden te maken.  Vaak ging het om situaties, locaties, onderwerpen etc die voor de hand (en binnen handbereik – of moet ik fotografiebereik zeggen – lagen).

Ik heb me toen vaak afgevraagd hoe deze fotografen dit deden.  Tijdens mijn studies had ik daarover een gesprek op mijn stageplek met de toenmalige editor van krant Die Burger en stagementor Johann Van Tonder.  Zijn antwoord was tweeledig

• als het zo makkelijk lijkt als het is, waarom maak jij dan niet zo’n beelden?
• neem het boek ‘Photojournalism, The professionals’ approach’ van Kenneth Kobré (Routledge – Focal Press – 7th edition) eens goed door. Het zal je zeker helpen, zowel bij het technische als inhoudelijk van (fotojournalistiek) en reportagefotografie.

Het boek is sindsdien mijn bijbel voor alles wat documentaire foto’s, journalistiek en/of reportagefotografie te maken heeft.  En hoewel het in dit boek gaat over fotojournalistiek, kan dit op vele domeinen toegepast worden: portretfotografie, huwelijksreportages, eventfotografie, etc …  Zelfs bij commerciële (bedrijfs)fotografie zoals productfotografie komen sommige van de principes die in dit boek besproken worden van pas.  

We lichten dat hierna toe.

Hiërachie bij documentaire foto’s

In het bewuste boek worden vier niveau’s of categoriën gedefinieerd waarin een beeld kan vallen qua ‘waarde’.

Een foto wordt in stijgende volgorde van kwaliteit ingedeeld als volgt:

• een informeel beeld
• een grafisch uitgewerkte beeld
• een beeld dat emotie opwekt bij de kijken
• een intiem beeld

Wat dit juist betekent wordt hierna toegelicht.

Het project

Wat er in het boek staat  illustreer ik hier met beelden die ik maakte tijdens een reportage voor Broederlijk Delen in de Filipijnen.  Broederlijk Delen steunt daar een project in het bergdorp Sibulan op het eiland Mindanao, waar een locale gemeenschap ecologische bananen kweekt (voornamelijk voor de Japanse markt).  Broederlijk Delen vroeg me om dit in beeld te brengen voor één van hun campagnes.

De foto’s van dit project dat ik voor BD maakte wil ik zeker niet vergelijken met de kwaliteit van de beelden die fotografen van National Geographic zouden maken. is het niveau van fotografen die voor publicaties alla Nat Geo werken dermate hoog, dat het niet alleen witte raven zijn, maar het crème van de witte raven. Me daarmee vergelijken is totaal niet aan de orde.

Naast het feit dat dit vrij in het begin van mijn carrière was en ik zelf nog veel moest leren verbleef ik er maar 2 weken  (waarvan 4 dagen ziek) en niet kon terugkeren.  ,

Wat ik wel wil tonen is dat met de hiërarchie in het achterhoofd, je beelden van je eigen projecten en fotobeelden naar een hoger niveau kan tillen en kan blijven zoeken naar beelden die inhoudelijk en esthetisch iets te bieden hebben.

Niveau 1: informatie

Volgens het boek ‘Photojournalism, The Professionals’s approach’ valt een louter informatief beeld in de zogenaamde laagste categorie qua ‘waarde’ van een beeld.  Het vertelt het verhaal dat je wil laten zien op een eerder registrerende manier, zonder veel extra’s.  Er zit geen emotie in, het beeldkader is niet verzorgd, het grafische komt niet naar voor. Kortom, een snapshot.

 

Is het erg dat een beeld enkel informatie overbrengt?  Nee, niet noodzakelijk. Soms kan het al voldoende zijn om het verhaal te ondersteunen, verduidelijken of duiden en de context te schetsen, zonder meer. Maar het zal zelden een sterk op zich staand beeld vormen. Een informeel beeld kan dus soms interessant zijn bij gebruik om een situatie te verduidelijken als illustratie.

Niveau 2: Grafisch

Een stapje hoger geraak je met je beeld door ze een grafisch karakter te geven.  Compositie, lijnen, beeldkader, zwaartepunt in het beeld, kleuren, scherptediepte, spel van voor- en achtergrond, balans, … het speelt allemaal een rol in het grafishe aspect van een beeld.

Zonder die beeldelementen is een beeld louter informatief (niveau 1).  Door gebruik te maken van grafische elementen wordt het beeld esthetisch aspect naar een hoger niveau getild. Het wordt aangenamer om naar te kijken, heeft een uitgekiende compositie die een meerwaarde is voor het beeld en maakt duidelijk een onderscheid tussen het registrerende en het grafische.  Zo’n beelden kunnen vaak op zichzelf staan: ingekaderd, opgehangen aan de muur.

Fotografen die zicht trainen in het maken van grafische composities slagen er vaak in om in saaie situaties toch met interessante beelden terug te komen.  Ze gebruiken technieken (keuze van objectieven) of standpunten (kikvors, vogel) die minder voor de hand liggen, waardoor het beeld visueel interessanter is dan pure registratie.  Die keuzes voor objectieven en standpunten zijn wel altijd ingegeven vanuit het idee dat ze iets toevoegen aan het beeld.

Elke fotograaf zou er in het algemeen in moeten slagen om een beeld te maken waarin grafische interessante invalshoeken gebruikt worden die een meerwaarde hebben voor het beeld.

Niveau 3: Emotie

Documentaire foto’s met een emotionele lading voegen nog een extra dimensie toe aan een fotoverhaal dan wat je in de bijpassende tekst leest.   Wenende, lachende, vermoeide, werkende, afziende, knuffelende, kussende mensen … en ga zo maar door, dragen een hogere emotionele geladenheid dan wanneer er niets gebeurt in een beeld.

Hoe merk je dat?  Voornamelijk door je eigen reactie op het beeld. Als je door een beeld geraakt wordt, het je iets doet, je er een emotionele reactie op hebt, dan scoort het beeld waarschijnlijk in niveau 3: een emotionele betrokkenheid of herkenbaarheid.

Die emotionele betrokkenheid is niet evident en vraagt van de fotograaf dat die  het onderwerp, waarrond beelden gemaakt worden, zich eigen maakt.

Niveau 4: intimiteit

Het hoogste niveau dat een beeld kan halen is het niveau van de intimiteit.  De beelden zijn moeilijk te definiëren maar zijn te herkennen aan het gevoel van betrokkenheid bij een beeld, die je raken door de herkenbaarheid ervan.  Vaak kan je je inleven in de situatie en heb je jezelf al in die positie bevonden.

Het is iets dat niet elk beeld kan halen, en niet voor iedereen voelbaar is:: sommigen gaan zich vereenzelvigen met een onderwerp in een foto, anderen vinden het maar niets.  Maar als het werkt, dan voel je je als kijker deel van het verhaal. Je kan je in de plaats stellen van het onderwerp. Je verstaat de gevoelens in het beeld.

Heel vaak is de fotograaf op dit niveau heel betrokken bij het onderwerp.  Het is door en door gekend en heeft er een emotionele betrokkenheid bij.

Besluit

De 4 niveau’s zoals hierboven beschreven, zijn wat ze zijn: een indeling van de kwaliteit van een beeld. Het is een richtlijn om onder woorden te brengen hoe bijvoorbeeld editors beelden selecteren voor publicatie in tijdschriften, online, etc …  En het helpt om in te zien waarom bepaalde documentaire foto’s beter zijn of sterker overkomen dan andere.

Er zijn daarbij geen vastomschreven grenzen.  Het is  dynamisch, want elke foto is anders en elke persoon kijkt anders naar foto’s.

Maar de indeling heeft me in mijn carrière als fotograaf vaak geholpen om beelden te maken waarvan ik hoopte dat die voorbij niveau 2 gingen, met als bedoeling iets bij de kijker los te maken.  Dat is ook de reden waarom BD indertijd beelden wou: om de betrokkenheid van hun doelgroep bij de problematiek van de derde wereld te verhogen.

Wat vind je hier zelf van? Herken je je daar als fotograaf in, of zie je het helemaal anders?

Jürgen Doom – Freelance fotograaf